De Italiaanse roman die Marga Minco weer inspiratie gaf – Italianistica

De Italiaanse roman die Marga Minco weer inspiratie gaf

Soms kan een writer’s block de creativiteit van schrijvers in de weg zitten en beletten dat een belangrijk boek niet voltooid wordt, met alle nefaste gevolgen van dien. Dit was bijna het geval geweest voor Marga Minco. Haar literaire debuut “Het bittere kruid” (uitgegeven door Bert Bakker in 1957) riskeerde het daglicht nooit te zien. Gelukkig nam ze een Italiaanse roman ter hand, die haar weer de nodige inspiratie gaf.

Over welke roman gaat het hier? Had die inhoudelijk of vormelijk iets te maken met haar eigen boek? Hoe heeft deze Italiaanse roman Marga Minco weer aan het schrijven gezet? Dat lezen jullie vandaag in deze blog.

Vandaag is het de ideale dag om Nederlanse schrijfster Marga Minco in de bloemetjes zetten, omdat ze 103 kaarsjes uitblaast. Ik maak gebruik van de gelegenheid om ook haar eerste boek fêteren, dat inmiddels gezien wordt als een meesterwerk uit de Nederlandse (en ook Internationale) canon van de literatuur, “Het bittere kruid”.

Door de grote onzekerheid en angst om te falen die Minco al gedurende haar hele carrière als schrijver meedraagt, dreigde haar literaire succes uit te blijven. Zo getuigt ze zelf :

ik [ben] voortdurend bang dat ik het niet haal. Dat is bij mij niet iets van de laatste jaren. Ik had het al toen ik “Het bittere kruid” schreef. Na een paar weken ging het opeens niet meer. Dat kwam door de angst om te falen… (Brokken 181)

Voor Minco is en blijft schrijven een traag en moeizaam proces, waarvoor je “de uiterste concentratie” nodig hebt. Meerdere jaren kunnen voorbijgaan vooraleer een boek van haar “klaar” is, maar alleen als het goed genoeg is, kan het gepubliceerd worden. Zo heeft Marga Minco meer geschreven dan is uitgegeven. Meestal gaat het schrijfproces in fases en van haar schrijfsels bestaan verschillende versies, soms wel zeven of acht. Het formuleren van details en het uitwerken van beschrijvingen vindt Minco misschien wel het moeilijkste van heel het schrijfproces, terwijl ze met het bedenken van het verhaal zelf “geen moeite” heeft. Over de oorzaken van deze blokkade, is ze erg eerlijk, maar ze is vooral ook erg streng voor zichzelf:

Het is mijn eigen schuld, ik was […] nog niet helemaal geëmancipeerd. Dat ben ik nu nog niet. Laten we zeggen dat ik nu half geëmancipeerd ben… Bovendien: ik ben soms lui. Ik laat me graag afleiden, ik ben rusteloos en dan moet ik eruit, dan pak ik de auto en rij een eind het land in. Ik zou meer geschreven willen hebben. Nee, ik moet het anders zeggen: ik zou meer gepubliceerd willen hebben. Wat de oorzaak van die jarenlange impasse was, weet ik niet. Ik voelde me niet lekker, en dat remt het schrijven. Misschien had het iets met de overgang te maken. Plotseling kwamen tal van moeilijkheden op me af, ik kon me niet meer concentreren. (Id. 181)

De oorzaken van een writer’s block kunnen velerlei zijn en zowel professionele als semi-professionele schrijvers kunnen er wel vaker mee te maken hebben. Een recente studie van Sarah Ahmed en Dominik Güss onderzoekt de oorzaken van een writer’s block en hiervoor werden 146 schrijvers ondervraagd. Zo blijkt dat de blokkades inderdaad meer optreden bij het uitschrijven van de ideeën, dan het genereren van ideeën zelf – net zoals Marga Minco zelf al ondervonden had. Uit het onderzoek blijkt dat de ondervraagde schrijvers ook zelf met 12 effectieve oplossingen kwamen, waarvan de vier meest gebruikte strategieën waren: (1) een pauze nemen van het schrijven, (2) met een andere schrijftaak aan de slag gaan, (3) toch blijven schrijven (4) of sparren met anderen over je ideeën. (Ahmed & Güss, 339)

Als Marga Minco even vastzit, beslist ze om een pauze in te lassen en haar schrijfproces even on hold te zetten. Vaak gaat ze dan schilderen, of leest ze romans van andere schrijvers. Maar stilzitten hoort daar niet bij. Ze moèt iets doen. Zo ook toen ze vastliep bij het uitwerken van “Het bittere kruid” :

Ik heb toen de roman “Bij mijn moeder op Sicilië” gelezen van de Italiaanse schrijver Elio Vittorini. Een aangrijpend boek. Vittorini schreef pagina’s vol dialogen. Sprankelende dialogen. Onderhoudend, ingetogen, to the point. Ik dacht: zo kan het ook. Dat boek van Vittorini heeft me gestimuleerd. En geïnspireerd, hoewel zijn onderwerp ver van het mijne afstond. In “Het bittere kruid” staan veel dialogen.’ (Brokken 182-183)

Het geciteerde boek van Vittorini, is niet “zomaar” een roman. Ook dit Italiaanse werk heeft erg veel aanzien gekregen en werd kort na verschijnen in boekvorm (in 1941) vertaald in verschillende talen en werd voorzien van voorwoorden van de hand van toonaangevende figuren (zoals Ernest Hemingway in de Amerikaanse editie in 1948 en Henriëtte Roland-Holst voor de Nederlandse editie in 1950). Het is wellicht het bekendste werk van Vittorini, beschouwd als een van de meest toonaangevende geschriften van de naoorlogse resistenza (Rizzarelli, 308). De oorspronkelijke Italiaanse titel van het boek van Elio Vittorini, Conversazioni in Sicilia, laat meteen al zien hoe de “conversazione”, de dialoog, een centrale plek inneemt in het werk.

Dat Elio Vittorini een belangrijke schrijver was voor Marga Minco, blijkt uit verschillende interviews die ze aflegde, ook jaren nadat “Het bittere kruid” verschenen was. Zo haalde ze haar fascinatie voor Vittorini aan in een interview met Eva Hoornik (Het Parool, 07-01-1967), in het (reeds geciteerde) gesprek met Jan Brokken (uit 1980) en meer recent nog in gesprek met Elsbeth Etty voor de NRC van 2004.

Wat me […] beinvloed heeft is Bij mijn moeder op Sicilie van Elio Vittorini. Dat heb ik eind jaren vijftig gelezen. De stijl van Vittorini, zijn opvattingen, de manier waarop hij alles beschreef, inspireerde me geweldig. Maar omdat ik aanvankelijk vooral korte verhalen wilde schrijven liet ik me ook inspireren door de verhalen van Hemingway, Katherine Mansfield, Dorothy Parker en door Tsjechov. (NRC 27-08-2004, p. 17)

Waar het boek van Elio Vittorini om draait en hoe het voor het eerst vertaald werd in het Nederlands (en door wie) lezen jullie in een volgende post! Vandaag was het de bedoeling om de (niet zo evidente) banden tussen de Nederlandse auteur Marga Minco en de Italiaan Elio Vittorini toe te lichten.

Ik wil niet suggereren dat zonder het werk van Vittorini, Marga Minco nooit haar eerste boek zou hebben afgewerkt en uitgegeven. Dat zou wel erg straf zijn, dat we zonder Vittorini niet hadden kunnen genieten van de mooie boeken van Marga Minco. Maar haar roman “Het bittere kruid” zou er alleszins heel anders uitgezien hebben, alleszins minder “direct” (of “to the point”, zoals ze zelf zei).

Toch is Magra Minco niet 100% tevreden van hoe het boek uiteindelijk is uitgedraaid. Als ze het kon herschrijven, dan zou ze het nog eens (een paar keer) hebben aangepast.

Ik durf het bijna niet te zeggen: aan Het bittere kruid had ik graag het een en ander willen veranderen, maar je moet er natuurlijk van afblijven. (NRC, ivi).

Laten we uit deze anekdote verder ook lessen trekken voor als we (nog maar eens) vastlopen in het schrijfproces: neem een goed boek ter hand en laat je inspireren door schrijvers die qua taal, thema’s, tijdsperiode en geografische ligging misschien wel ver verwijderd zijn, maar erg dichtbij kunnen aanvoelen. Ze kunnen je helpen om het creatieve schrijfproces weer op gang te trekken. Maar ook: wees niet te perfectionistisch. Een werk kan je wel 10 keer herschrijven, maar op een bepaald moment is het “goed genoeg” – zeker als het een zo een bestseller wordt als “Het bittere kruid”.

Gelukkige verjaardag, tanti auguri di buon compleanno, Marga Minco!

Marga Minco (1920) publiceerde Het bittere kruid (1957), De andere kant (1959), Het huis hiernaast (1965), Een leeg huis (1967), De val (1983), De glazen brug (1986, Boekenweekgeschenk), Nagelaten dagen (1996) en Storing (2004), alsook een aantal jeugdboeken. Haar werk is in negentien talen vertaald. Minco werd bekroond met de Vijverberg-prijs (1957; tegenwoordig bekend al de Bordewijk-prijs), de Annie Romein-prijs (1999), de Constantijn Huygens-prijs (2005) en de P.C. Hooft-prijs (2019) voor haar gehele oeuvre.

Geraadpleegde werken

Ahmed, S. J., & Güss, C. D. (2022). “An analysis of writer’s block: causes and solutions”. Creativity Research Journal, 34(3), pp. 339-354.
Brokken, J., Schrijven vervormt je herinnering. Marga Minco, in: Schrijven, 1980, pp. 173-182
(ook online raadpleegbaar op https://www.dbnl.org/tekst/brok002schr01_01/brok002schr01_01_0016.php)
Rizzarelli, M. (2019). “Montaggi fotografici. Conversazione in Sicilia (1953)”, in: Arabeschi, 13, pp. 308-313.(ook online raadpleegbaar op https://www.iris.unict.it/retrieve/dfe4d22b-6cbb-bb0a-e053-d805fe0a78d9/Galleria%2013-vittorini_conversazione.pdf)
Minco, M. & Etty, E. (2004). “Niemand dankbaar”. NRC Handelsblad, p. 17
(ook online raaadpleegbaar op: https://www.nrc.nl/nieuws/2004/08/27/niemand-dankbaar-7699379-a1201942).